NAŠ PROFESOR, DEJAN KOSANOVIĆ
NAŠ PROFESOR, DEJAN KOSANOVIĆ[1]
(Beograd, 1930 – 2013.)
Završetak Drugog svetskog rata doneo nam je s jedne strane velike promene, a s druge zanos da se stvara nešto veliko i značajno. Film je definitivno bio u ovoj drugoj grupi! Nismo imali kontinuitet u domaćoj filmskoj produkciji, nismo imali objedinjenu filmsko-tehničku bazu, nismo imali školovanje kadrova i još mnogo toga. Posle Drugogo svetskog rata smo sve to hteli i uspeli da nadoknadimo! Kada smo kod školovanja, nisu ni drugi bili u boljoj situaciji od nas, ali mi smo započeli sa kontinuitetom još 1947. kada smo osnovali Visoku školu za filmsku glumu i režiju i Beogradu koja se 1951. spojila sa Akademijom za pozorišnu umetnost, od kojih je kasnije nastala Akademija za pozorište, film, radio i televiziju, odnosno danas Fakultet dramskih umetnosti.
Profesor dr Dejan Kosanović, rođen je u Beogradu 28.09.1930, gde je završio osnovnu i srednju školu. Godine 1948. primljen je u treću septembarsku generaciju Visoke filmske škole, odsek režije, a diplomirao je režiju 1952. godine na Akademiji za pozorišnu umetnost. Pored toga završio je i studije istorije umetnosti na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Doktorirao je na Fakultetu dramskih umetnosti 1983. sa tezom Počeci kinematografije na teritoriji Jugoslavije.
Od 1962. godine počeo je da predaje na tadašnjoj Akademiji za pozorište, film, radio i televiziju (danas Fakultet dramskih umetnosti) predmet Organizacija filmske proizvodnje, kao i predmet Istorija filma na III stepenu studija. Isprva u honorarnom radnom odnosu, da bi kasnije stupio u stalni radni odnos i na Fakultetu radio – sa prekidima – sve do odlaska u penziju 1995. godine u zvanju redovnog proesora. Obavljao je u jednom terminu funkciju Dekana FDU (1973-1975), kao i prorektora Univerziteta umetnosti u Beogradu (1979-1983).
Izveo je brojne generacije studenata (organizacije) filmske produkcije na FDU, koje je ga pamte kao vrsnog predavača, izuzetnog pedagoga, odgovornog profesionalca i velikog eruditu koji pored znanja iz istorije, torije, estetike filma, se služio engleskim, francuskim, italijanskim, nemačkim i kinemskim jezikom.
Profesor dr Dejan Kosanović je od 1951. profesionalno radio na filmu. Prvo kao asistent režije na domaćim dugometražnim igranim filmovima (4 filma) i stranim (koprodukcionim) filmovima (7 filmova), a zatim kao scenaista i reditelj dokumentarnih filmova. Od 1955. do 1992. godine realizovao, kao reditelj, trideset dokumentarnih filmova, tematika njegovih dokumentarnih filmova je bila raznovrsna, prvenstveno je težio da gledaocu prenese nova saznanja o našoj prošlosti, o istoriji i istoriji likovnih umetnosti u Srbiji, ali takođe i o drugim zbivanjima u svetu koji nas okružuje. Evo nekoliko filmova, kao primer: Đura Jakšić – (1957) film o životu srpskog pesnika i slikara. Film je dobio premiju za kvalitet Republike Srbije, i republičku nagradu za režiju. Freske i Srednjevekovna arhitektura u Srbiji i Makedoniji – (1957) filmovi, među prvima u boji snimljenim kod nas, koji su bili namenjeni i prikazani na Svetskoj izložbi u Briselu. Istina u okovima – (1959) biografija Vase Pelagića. Legenda o Stefanu Dečanskom – (1970), filmska biografija Kralja Stefana Dečanskog snimljena samo na osnovu jedne velike Longinove ikone koja se čuva u manastiru Dečani. Opsada Beograda – (1976) film o opsadi Beograda 1688. godine, snimljen na osnovu jedne velike gravire/plana Beograda sa oko 2.000 likova koju je izradio austrijski oficir Gump i čije se jedan od dva sačuvana primerka nalazi u Narodnoj biblioteci Srbije. Baograd, 20. oktobar 1944 - 20. oktobar 1984. – (1984) koristeći arhivske snimke iz vremena borbi za oslobođenje Beograda oktobra 1944. i postavljajući kameru na ista mesta kao nekada, kombinujući crno/beli i kolor film, podsećao je gledaoca na istorijska zbivanja koja su se događala na danas poznatim mestima u gradu. Ivo Andrić – život – (1985) obrazovni film o životu našeg Nobelovca. Vuk Karadžić (1987) obrazovni film o reformatoru srpskog pravopisa
Svoju delatnost reditelja dokumentarnih filmova od 1969. godine nastavio je na televiziji gde je realizovao preko stotinu raznih dokumentarnih emisija. Snimio je veliki broj putopisnih dokumentarnih emisija u Kini (1971. i 1989. godine), na Kubi (1973), Nemačkoj itd. Mnoge njegove dokumentarne televizijske emisije su bile posvećene problemima kinematografije, kako prošlosti, tako i aktuelnim problemima domaćeg filma u Srbiji. Snimio je seriju od deset emisija o značajnim filmskim stvaraocima u Srbiji pod naslovom Zaboravljeni pioniri srpskog filma – (1996), a u mnogim emisijama je revitalizovao stare srpske filmove.
Od 1950. godine, uporedo sa radom na filmu, bavio se i pisanjem o filmu. Objavio je preko 380 bibliografskih jedinica – filmske kritike, tekstove o filmskoj umetnosti i prošlosti kinematografije u Srbiji i Jugoslaviji, pretežno u domaćoj štampi i stručnim filmskim časopisima, ali takođe i u inostranstvu, gde sam posebno isticao vrednosti i uspehe jugoslovenskog i srpskog filma. Posebno je značajan njegov književni opus koji sačinjava 19 knjiga o prošlosti kinematografije na tlu bivših jugoslovenskih zemalja
Počev od 1971. godine intenzivno se bavi ozbiljnim proučavanjem rane istorije kinematografskih delatnosti na tlu Srbije, Jugoslavije i u regionu. Začetnik je istraživanja i naučnog rada u toj oblasti kod nas. Na osnovu proučene arhivske građe identifikovao je ličnost predstavnika braće Limijer koji je prvi u Beogradu prikazao pokretne slike 6. juna 1896. godine. To je objavio maja 1971. u „Politici“ i to je u stvari početak njegovog naučnoistraživačkog rada u oblasti istorije filma. Nastavio je sa sistematskim istraživanjima rane faze razvoja kinematografskih delatnosti kod nas, takozvanoj arheologiji filma. Trudio se da inostranu stručnu javnost – istoričare filma pre svega – upozna sa korenima filmske umetnosti u Srbiji i jugoslovenskim zemljama. Na velikom broju međunarodnih filmskih festivala, posebno u Pordenoneu i u Bolonji, organizovao je prikazivanje najstarijih filmova snimljenih u Srbiji (Krunisanje Kralja Petra I Karađorđevića, Sa verom u Boga, Grešnica bez greha, Voskresenja ne biva bez smrti itd), održao je i niz predavanja na univerzitetima u SAD, Francuskoj, Velikoj Britaniji i Italiji, kao i na međunarodnim skupovima i kongresima o tim filmovima i napisao brošure koje su ih stavile u istorijski kontekst sa razvojem filma u Evropi.
Posle više od šezdeset godina aktivnog rada u mnogim oblastima kinematografije, poslednjih nekoliko decenija (ustvari od osamdesetih godina) njegova se profesionalna delatnost sve više koncentrisala na naučni rad, istraživanje i otkrivanje nepoznatih korena filmske umetnosti u Srbiji (i jugoslovenskim zemljama). Smatrao je da je baš u toj oblasti ostvario najznačajnije rezultate, objavio potpuno nepoznate činjenice o ranim pionirima filma i o tome napisao veliki broj studija i knjiga na našem i na stranim jezicima i doprineo da se u našoj nacionalnoj kulturi osvetli jedan segment prošlosti, da se sa ranom filmskom prošlošću upoznaju domaći ljubitelji kulture i filma, studenti i filmski radnici, kao i da se u svetskim naučnoistraživačkim krugovima sazna ono što je najbitnije o ranoj prošlosti filma u Srbiji i jugoslovenskim zemljama.
U oblasti institucija koje deluju u domaćoj kinematografiji, ostavio je značaj trag pri Udruženju filmskih radnika Srbije. Posebno se izdvaja period (1963-1968) u kojem je bio direktor Festivala jugoslovenskog igranog filma u Puli i to u pet mandata. Deset godina je bio predsednik Upravnog odbora Jugoslovenske kinoteke (1992-2002) i u tom teškom periodu se trudio da doprinese radu i razvoju ove značajne kulturne ustanove. I pre i posle toga radio je i na restauraciji naših starih filmova.
[1] Autori ovog teksta su Jelena Kosanović i mr Radenko Ranković, red. prof. FDU
